Moğolya yaban eşeği veya Kulan (Equus hemionus): Yurdunda «çigetal» veya «cigetay» diye de tanınır. Kuzey Afrikalı akrabalarından biraz daha küçük bir çöl hayvanıdır. Kulakları da onlarınkinden ufaktır. Altay dağlarının doğusundan ****** bölgesine kadarki arazilerde ve Orta Gobi Çölü'nde yaşar. Vücudunun rengi genel olarak kestanedir, fakat uzun tüylü kışlık postunda grimsi, yazlık postunda ise kmlımsı ton hâkimdir.
Onager veya Iran yaban eşeği (Equus hemionus onager): Bu eşek Hindistanda gorkhar diye tanınır.Moğolistan daha ufak ve ince yapılıdır rengi yazın tarçın
kışın ise sarımsı kahvedir. Bu hayvan Iran ve Suriye ue Kuzey Batı Hindistan arasındaki çöllük bölgelerde yaşar. Bulueistan'da ve Hindistan'ın batısında daha açık renkli bir akrabası vardır.
Kiang veya Tibet yaban eşeği (Equus hemionus kiang): Asya yaban eşekleri'nin en büyüğü ve en güzelidir. Tibet'in yüksek dağ yaylalarında 4 800 metre kadarki yükseklerde yaşar. Biraz daha iri ve renginin de az farklı oluşunun dışında Moğolistan yaban eşeği'ne çok benzer.
ÇÖLLÜK yurdundaki yaban eşeği ile evcilleşmiş türün arasında çok fark vardır. Yaban eşeği kayaların ve kumların üzerinde canlı canlı ve bir at hızıyla yol alır. Araplar yaban eşeklerini yakalamaya çalışırlar ve hızlı koşan tek hörgbüçlü develerle onlara yetişirler. Ele geçenler çoğu zaman yavrulardır, zira yetişkin yaban eşekleri çölde arkalarından yetişilemeyecek kadar ufaklara kaçarlar. Yaban eşekleri çorak çevrelerde yaşamalarına rağmen, daima sıhhatlidirler. Yerliler bu hayvanların etini yerler.
Yaban eşekleri de, at ailesinin bütün üyeleri gibi arkadaş canlısıdırlar. Moğolistan'da bin başlık sürüler görülmüştür. Fakat yavrulama zamanında sürüler dağılsrlar. Kısraklar bu zaman yanlarında bir aygır olduğu halde, siperli ve suya yakın otlaklara çekilirler. Çiftleşme eylüldedir ve bir ay devam eder. Yavrulama zamanı da Mayıs ile Hazirandır Kısrağın çoğu zaman tek yavrusu olur, fakat arada bir ikizlere de raslanır.
«Moğolistan yaban eşeği», yolunun ilk 1,5 kilometresinde saatte 65 kilometre hızla yol alır. Hızı bundan sonra 56 - 57 kilometreye düşer. 50 kilometrelik bir yolu saatte 25 Km. hızla alabilir. Yaban eşekleri belli aralıklarla su içerlerse de, arayı hayli uzatabilirler.
Afrika yaban eşeği veya Somali yaban eşeği (Equus asinus somalicus): İhtimal evcil eşeğin aslıdır. Bu güzel ve kuvvetli yapılı hayvanın omuz hizasında boyu 135 santimdir. Asya yaban eşeğinden farklı olarak, çok iri ve uzun kulakları ve dar ayakları vardır. Afrika yaban eşeği' nin sesi de bildiğimiz evcil eşeğin gürültülü anırmasına benzer, Asya yaban eşekleri'nin cıyaklamalarını veya gırtlaktan gelme sesini andırır tarafı yoktur. Vücutlunun rengi genel olarak gri, vücudunun altı ve burnu heyazdır. Gözünün etrafında beyaz bir leke, sırtında uzunlamasına, omuzlarında ise enlemesine birer siyah çizgi vardır.
«Nubya yaban eşeği» ile akrabası «Cezayir yaban eşeği» nin soyları tükenmiştir. Sudan, Somali ve Kızıldeniz yaban eşekleri alçak ve taşlık tepelerle ıssız ve çorak arazilerde yaşamakta iseler de, sayıları hayli eksilmiştir. Bütün Afrika yaban eşekleri engebeli bölgelerde hızlı ve emniyetli yol alabilmeleriyle ün salmışlardır.
Kaynak: hayvanansiklopedisi
